Theo Nikkei, vài năm sau khi bỏ học tại Trường Kinh doanh Harvard, Bom Suk Kim thành lập công ty thương mại điện tử Coupang. Ông muốn niêm yết Coupang và đặt mục tiêu biến công ty này thành “Amazon Hàn Quốc” với mạng lưới giao hàng độc quyền. Để làm được điều đó, Coupang sẽ phải cần đến rất nhiều tiền, thậm chí hàng tỷ USD.

Đây là cơ hội lý tưởng với Softbank của tỷ phú Masayoshi Son. Nhóm chuyên viên Softbank nghiên cứu Coupang và các đối thủ. Họ nhận thấy rằng dòng tiền của Coupang kém hơn các công ty khác, nhưng đem đến trải nghiệm người dùng tốt hơn. Tháng 6/2015, SoftBank bơm hơn 1 tỷ USD vào Coupang.

Đây là khoản đầu tư kỷ lục dành cho một startup tại Hàn Quốc thời điểm đó. Với lượng tiền khổng lồ, Coupang ồ ạt xây dựng các trung tâm hậu cần khắp Hàn Quốc. Năm đó, doanh thu Coupang tăng ba lần so với năm trước dù lợi nhuận gộp giảm.

Chủ tịch Coupang Bom Suk Kim và nữ diễn viên Mỹ Jessica Alba. Ảnh: Getty Images.

Lợi nhuận khổng lồ

Tỷ phú Son không dừng lại ở đó. Sau khi thành lập Vision Fund 100 tỷ USD năm 2017, ông rót thêm 2 tỷ USD vào Coupang cuối năm 2018 thông qua quỹ đầu tư này. Lập tức, công ty này tung thêm hai dịch vụ mới là giao hàng và đồ ăn.

Ván cược của tỷ phú Son đã thành công. Coupang lỗ tới 475 triệu USD năm 2020, nhưng đợt IPO tại New York đẩy định giá công ty lên hơn 100 tỷ USD, gấp 10 lần định giá hồi năm 2018. Nhờ đó, Vision Fund đạt lợi nhuận trên giấy kỷ lục 46 tỷ USD trong năm tài khóa 2020.

Với việc các startup nhận đầu tư của SoftBank IPO thành công, tỷ phú Son đang dập tắt mọi lời chỉ trích về phong cách đầu tư liều lĩnh của ông. Trả lời phỏng vấn Nikkei, ông Son cho biết tập trung đầu tư vào hàng trăm startup.

Trước đó, rất nhiều nhà đầu tư đã đặt câu hỏi về chiến lược “liều ăn nhiều” của tỷ phú Son sau hàng loạt thất bại của các startup ông rót vốn. Công ty dịch vụ tài chính Greensill Capital sụp đổ hồi tháng 3, bê bối của We Work gây chấn động thị trường năm 2019. Đầu năm 2020, khi dịch Covid-19 bùng lên, SoftBank phải bán hơn 50 tỷ USD tài sản.

Tỷ phú Masayoshi Son. Ảnh: Bloomberg.

Câu hỏi lớn nhất lúc này là chiến lược “tăng trưởng bằng mọi giá” mà SoftBank yêu cầu các startup áp dụng có đem lại lợi nhuận hay không. Nhờ số tiền đầu tư hàng tỷ USD, Coupang tăng thị phần rất nhanh ở Hàn Quốc, nhưng đây là môi trường cạnh tranh rất gay gắt. Hàng loạt startup và tập đoàn lớn đang kinh doanh tại thị trường thương mại điện tử Hàn Quốc.

Tỷ phú Son thừa nhận ông từng bỏ lỡ một số cơ hội “béo bở” vào các đối thủ cạnh tranh khác. Các nhà đầu tư đối thủ cũng thu lợi khổng lồ nhờ giá cổ phiếu công nghệ tăng vọt trong dịch Covid-19. Điều này có nghĩa là SoftBank đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt và điều đó có thể cản trở tham vọng của tỷ phú Son.

Ông từng công khai nói về tham vọng xây dựng một “đội quân” doanh nhân khởi nghiệp để để dẫn đầu thứ mà ông gọi là “Cách mạng thông tin”.“WeWork, Greensill và Katerra là những khoản đầu tư thất bại. Nhưng điều khiến tôi cảm thấy hối tiếc nhất là bỏ lỡ mất những cơ hội đầu tư”, tỷ phú Nhật Bản khẳng định.

Chỉ mất một giờ để quyết định đầu tư

Theo nguồn tin nội bộ từ SoftBank, Vision Fund có 26 “nhóm đầu tư”, chuyên nhiệm vụ săn tìm các startup tiềm năng khắp thế giới. Sau các cuộc đàm phán ban đầu, nhà sáng lập startup sẽ trao đổi trực tiếp với tỷ phú Son, hiện chủ yếu qua Zoom. Thông thường, ông Son mất trên dưới một giờ để quyết định có đầu tư hàng tỷ USD vào startup đó hay không.

“Chỉ có khoảng 5% công ty có lợi nhuận khi chúng tôi đầu tư, 95% còn lại đang thua lỗ và con số này tiếp tục tăng lên. Chúng tôi đầu tư vào các startup với định giá rất lớn. Phải có can đảm để làm điều đó”, tỷ phú Son nói.

“Thông thường, rất khó để đưa ra quyết định đầu tư nếu dựa trên cách suy nghĩ truyền thống của các tổ chức tài chính. Chúng tôi có thể đưa ra quyết định nhanh vì hiểu được nền tảng cơ bản của công nghệ”, CEO SoftBank giải thích.

Tỷ phú Nhật Bản luôn tỏ ra bình thản ngay cả khi nhiều khoản đầu tư của ông “tiền mất tật mang”. Ông chỉ ra rằng Alibaba lỗ nặng khi ông quyết định đầu tư vào startup của Jack Ma. “Chúng tôi phải sử dụng trí tưởng tượng. Nếu một công ty sử dụng trí tuệ nhân tạo theo cách hiệu quả và thu hút được khách hàng, họ sẽ thành công. Nếu mắc phải sai lầm lớn, công ty sẽ sụp đổ”, ông nói.

Những startup nhận đầu tư nhiều nhất từ SoftBank trong giai đoạn 2013-2020. Ảnh: Statista.

Trên thực tế, tỷ phú Son lên kế hoạch đầu tư mạo hiểm hàng tỷ USD nhiều năm trước khi thành lập Vision Fund. Trước khi rót vốn cho Coupang năm 2015, SoftBank đầu tư 100 triệu USD vào Tokopedia, startup mua sắm trực tuyến ở Indonesia. Tỷ phú Son cũng đặt cược vào ngành công nghiệp gọi xe non trẻ ở châu Á. Những công ty này sau đó nhận thêm hàng tỷ USD đầu tư từ Vision Fund.

Trước khi Vision Fund ra đời năm 2017, ngành công nghiệp đầu tư startup chia làm hai loại. Thứ nhất là các quỹ đầu tư tư nhân lớn mua các công ty có dòng tiền ổn định, cải thiện tỷ suất lợi nhuận rồi sau đó bán chúng, phân chia lợi nhuận. Thứ hai là các quỹ đầu tư đầu tư mạo hiểm rót lượng tiền nhỏ vào nhiều startup cùng lúc với hi vọng một số sẽ thành công.

Quỹ Vision Fund 100 tỷ USD là sự kết hợp của hai trường phái trên. Vision Fund đầu tư với quy mô cực lớn, nhưng nhắm tới hàng loạt startup công nghệ đang phát triển nhanh, mô hình kinh doanh còn chưa được kiểm chứng.

Chúng tôi đầu tư vào các startup với định giá rất lớn. Phải có can đảm để làm điều đó

CEO SoftBank Masayoshi Son

“Vision Fund tạo điều kiện để startup chứng minh mô hình kinh doanh của họ là phù hợp. Một số khoản đầu tư sẽ thất bại, và Vision Fund chấp nhận điều đó. Thành công của một số startup sẽ bù đắp cho thua lỗ của các công ty khởi nghiệp khác”, nhà phân tích Oliver Matthew của hãng CLSA nhận định.

Lấy ví dụ Tokopedia – startup do William Tanuwijaya, một cựu nhân viên bán quán cà phê internet, sáng lập – liên tục thua lỗ trong vài năm đầu. Kiếm lãi từ hoạt động giao hàng tại Indonesia với vô số hòn đảo là rất khó. Tuy nhiên, quy mô có thể tạo ra sự khác biệt.

Công ty mở rộng vũ bão sau khi nhận đầu tư từ tỷ phú Son, cung cấp hàng loạt dịch vụ mới như thanh toán hóa đơn điện nước, đặt vé tàu, giao hàng siêu thị, cho vay… “Tầm nhìn rất rõ ràng: Làm thế nào để thuyết phục ngày càng nhiều người Indonesia tiêu dùng trực tuyến hơn?”, Lydia Jett, một lãnh đạo Vision Fund, giải thích.

Chiến lược mở rộng này đòi hỏi nguồn tiền khổng lồ và rất rủi ro. Nhưng tỷ phú Son thuyết phục thành công các quỹ đầu tư của Saudi Arabia và Abu Dhabi (UAE) tham gia vào Vision Fund với cam kết 7% lợi nhuận/năm. SoftBank cũng đổ 33 tỷ USD tiền mặt vào Vision Fund. Rủi ro là rất lớn, nhưng SoftBank có cơ hội kiếm lợi nhuận kếch xù nếu đầu tư thành công.

Thách thức lớn

Mô hình “tăng trưởng bằng mọi giá” của tỷ phú Son bị nghi ngờ hồi năm 2019 khi cổ phiếu của Uber Technologies lao dốc sau IPO. Vài tháng sau, đợt IPO của WeWork đổ bể, định giá lao dốc từ 47 tỷ USD xuống còn vài tỷ USD. Nhà đầu tư cũng lo ngại nhiều startup được ông Son chống lưng không thể sống sót vì dịch Covid-19.

Khoản đầu tư hơn 1,5 tỷ USD của SoftBank vào Greensill Capital bốc hơi sau khi công ty này sụp đổ. “Tôi vẫn nghĩ đây là mô hình kinh doanh tuyệt vời. Nhưng Greensill cho một số công ty vay quá nhiều, khiến nhà đầu tư mất niềm tin”, tỷ phú Son nói.

Giờ đây, các đợt IPO sắp tới sẽ chứng minh tầm nhìn chiến lược của tỷ phú Son có phù hợp nay không. Tháng 4, Grab công bố kế hoạch IPO để đạt định giá 40 tỷ USD. Tokopedia quyết định sáp nhập với Gojek và sẽ niêm yết cuối năm nay. Didi Chuxing – startup gọi xe Trung Quốc – sẽ IPO tại New York và đặt mục tiêu đạt định giá 70-100 tỷ USD. SoftBank đầu tư gần 11 tỷ USD vào Didi Chuxing.

WeWork cũng công bố kế hoạch niêm yết thông qua SPAC. Zuoyebang và Full Truck Alliance ở Trung Quốc , Delhivery và Policybazaar tại Ấn Độ cũng có kế hoạch IPO. Những đợt niêm yết này có thể giúp Vision Fund thắng lớn. Tính đến tháng 3, cổ phần của Vision Fund tại Coupang trị giá tới 27 tỷ USD.

SoftBank vượt trội về đầu tư thời kỳ 2017-2019, nhưng hai năm qua, các tổ chức đầu tư khác đang cạnh tranh dữ dội với tập đoàn Nhật Bản. Giá trị đầu tư tính theo đơn vị tỷ USD. Ảnh: CB Insight.

Tỷ phú Son khẳng định ông không ăn may. Hiện ông tập trung mở rộng danh mục đầu tư từ 224 startup lên “300, 400 hoặc 500”.

Tuy nhiên, SoftBank đang đối mặt với áp lực cạn tranh lớn. Quỹ Vision Fund 2 có quy mô chỉ bằng 30% quỹ đầu tiên. Trong khi đó, số lượng nhà đầu tư vào các công ty công nghệ tư nhân ngày càng tăng. Các quỹ tương hỗ, thậm chí cả các quỹ đầu cơ có truyền thống chỉ làm ăn trên thị trường chứng khoán, cũng lao vào môi trường startup.

Theo CB Insights, từ đầu năm, Tiger Global Management (Mỹ) tham gia vào các vòng tài trợ có quy mô hơn 20 tỷ USD, vượt trội mức 17,8 tỷ USD của SoftBank. Chiến lược của Tiger tương tự Vision Fund ở chỗ “thay đổi luật chơi bằng tiền mặt”.

Razorpay, một công ty fintech Ấn Độ, nhận đầu tư từ Tiger Global Management và một số tổ chức khác, lập tức định giá tăng từ 1 tỷ USD hồi tháng 10/2020 lên 3 tỷ USD tháng 4 năm nay. Meesho từng nhận đầu tư từ SoftBank giờ từ chối lời đề nghị mua thêm vốn từ tỷ phú Son.