Theo The Nation, khoản đầu tư 40 triệu USD vào hãng dược phẩm CureVac chỉ là một trong hàng chục khoản đầu tư liên quan đến vaccine, trị liệu và chẩn đoán Covid-19 của quỹ từ thiện Bill & Melinda Gates Foundation.

Quỹ khẳng định sẽ “tận dụng một phần của Quỹ Đầu tư Chiến lược trị giá 2,5 tỷ USD” để thúc đẩy cuộc chiến chống Covid-19.

The Nation nhận định các khoản đầu tư có khả năng lên tới hơn 250 triệu USD. Như vậy, quỹ Gates Foundation – quỹ từ thiện nổi tiếng, gây ảnh hưởng nhất thế giới trong cuộc chiến chống dịch Covid-19 – có thể kiếm lời đáng kể từ đại dịch.

Chỉ riêng khoản đầu tư vào CureVac (được Gates Foundation báo cáo) đã mang lại hàng chục triệu USD cổ tức. Hai ngày sau khi công ty IPO (phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng), giá cổ phiếu của CureVac tăng vọt 400%.

Quỹ từ thiện của tỷ phú Bill Gates có sức ảnh hưởng lớn trong cuộc chiến chống dịch Covid-19. Ảnh: Getty Images.

Sức ảnh hưởng khổng lồ

The Nation nhận định những khoản đầu tư của Gates Foundation ngày càng thiếu minh bạch khi vai trò của quỹ ngày một lớn hơn. “Họ phải chịu trách nhiệm với ai? Họ thậm chí còn không có cơ cấu quản trị rõ ràng”, bà Kate Elder, cố vấn chính sách vaccine của Tổ chức Bác sĩ không biên giới, chỉ trích.

“Những thông tin công khai của Gates Foundation ngày càng ít đi. Họ không trả lời hầu hết câu hỏi của chúng tôi. Khi chúng tôi cố tìm hiểu về các ưu tiên và chiến lược kỹ thuật của họ đối với Covid-19, họ thậm chí không đưa nhân viên kỹ thuật đến thảo luận với chúng tôi”, bà nói thêm.

Theo bà, các ưu tiên của riêng Gates Foundation trong việc phát triển và phân phối vaccine Covid-19 dần trở thành ưu tiên của toàn thế giới. Bởi những tổ chức đa phương như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã nhường quyền lãnh đạo cho một nhóm đối tác công tư. Và đó là nơi Gates Foundation rót vốn chính.

Các tổ chức như COVAX, Liên minh Vaccine, đang làm việc với WHO để phát triển “danh mục vaccine Covid-19 lớn và đa dạng nhất thế giới”. Mục tiêu của họ là cung cấp hàng tỷ liều vaccine trong năm 2021 và bảo đảm tiếp cận công bằng trên toàn cầu, bao gồm những nước nghèo.

Quỹ Gates Foundation đã làm việc trong lĩnh vực vaccine đủ lâu để trở thành quỹ dẫn đầu trong cuộc chiến chống dịch Covid-19. Ảnh: Reuters.

Ông James Love, Giám đốc Knowledge Ecology International, nhận định quá trình nghiên cứu về vaccine kéo dài hàng chục năm của Gates Foundation và những mối quan hệ tài chính sâu rộng đã cho phép quỹ tạo sức ảnh hưởng sớm trong đại dịch.

“Ông ấy có đủ tiền và kinh nghiệm để trở thành người tiên phong, nắm giữ sức ảnh hưởng lớn nhất”, ông bình luận. “Khi đại dịch xảy ra, vị trí lãnh đạo vẫn còn chỗ trống, những người hành động nhanh và biết họ đang làm gì sẽ có được rất nhiều quyền lực. Và ông Gates đã làm được điều đó trong trường hợp này”, ông Love nói thêm.

Ca sĩ nhạc pop Madonna Louise Ciccone đã quyên góp hàng triệu USD cho Gates Foundation. Tờ New York Times từng ca ngợi tỷ phú Bill Gates là “đối trọng lớn của Tổng thống Trump”.

Nhưng không giống cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump, ông Gates không phải một chính trị gia. Do đó, sức ảnh hưởng sâu rộng và tài chính của ông tránh được sự dò xét của công chúng.

Họ phải chịu trách nhiệm với ai? Họ thậm chí còn không có cơ cấu quản trị rõ ràng

Bà Kate Elder

“Bạn sở hữu một sức mạnh khổng lồ ảnh hưởng đến toàn cầu. Bạn cần có trách nhiệm giải trình và minh bạch. Nhưng mọi người không đòi hỏi những điều vô lý. Đó là một tổ chức từ thiện”, ông Love bình luận.

Giới quan sát nhận định vai trò quan trọng của ông Gates trong đại dịch đã thay đổi ngành dược phẩm. Chẳng hạn, Đại học Oxford giao nền tảng vaccine Covid-19 hàng đầu vào tay Big Pharma (các tập đoàn dược phẩm lớn).

Mối quan hệ đối tác với AstraZeneca đã thay đổi mô hình phân phối của trường đại học từ một nền tảng cấp phép mở – được thiết kế để cung cấp vaccine miễn phí cho bất cứ nhà sản xuất nào – sang giấy phép độc quyền do AstraZeneca kiểm soát.

Nhà sáng lập Microsoft đã thúc đẩy Đại học Oxford. Quỹ của ông Gates là một trong những nhà sáng lập, nhà tài trợ lớn nhất của Liên minh Đổi mới Sẵn sàng đối phó Dịch bệnh (CEPI), qua đó tài trợ khoảng 384 triệu USD cho việc phát triển vaccine của Đại học Oxford.

Gates Foundation cũng trao hàng trăm triệu USD cho trường đại học thông qua nhiều dự án khác.

Thu nhập hàng tỷ USD

Oxford và AstraZeneca công khai cam kết từ bỏ lợi nhuận và trao quyền tiếp cận công bằng đối với vaccine do họ phát triển. Tuy nhiên, cả hai bên đều không cung cấp kế hoạch chi tiết.

Nhiều công ty khác cũng đưa ra những cam kết tương tự, ngay cả khi họ theo đuổi mô hình kinh doanh truyền thống dựa trên các giấy phép độc quyền. Giới quan sát nhận định chúng được thiết kế để tạo ra lợi nhuận, chứ không phải thúc đẩy tiếp cận công bằng.

Giới quan sát nhấn mạnh rằng Gates Foundation có thể hưởng lợi từ nền tảng thúc đẩy phát triển vaccine Covid-19 theo hướng có giấy phép độc quyền.

Các bài phát biểu công khai của ông Gates cũng không đề cập đến những khoản đầu tư của Gates Foundation vào bất cứ công ty dược phẩm nào. Trong một cuộc phỏng vấn hồi tháng 8, ông khẳng định muốn được kê đơn remdesivir nếu bị nhiễm Covid-19.

Tôi không muốn nghe một người đầu tư vào vaccine nói cho tôi biết rằng loại vaccine đó đã sẵn sàng để sử dụng hay chưa

Giáo sư Sheldon Krimsky tại Đại học Tufts

Tuy nhiên, vị tỷ phú không hề đề cập đến số cổ phần quỹ của ông nắm giữ trong Gilead – công ty sở hữu thuốc điều trị remdesivir.

Các chuẩn mực báo chí yêu cầu tiết lộ những xung đột lợi ích. Các quy tắc phổ biến trong khoa học cũng vậy. Nhưng ông Gates đã không làm như vậy. “Tôi không muốn nghe một người đầu tư vào vaccine nói cho tôi biết rằng loại vaccine đó đã sẵn sàng để sử dụng hay chưa”, giáo sư Sheldon Krimsky tại Đại học Tufts nhận định.

Những thông tin về tài chính của Gates Foundation cũng bị hạn chế bởi các khoản đầu tư khó kiểm soát quỹ quỷ. Chẳng hạn, họ đầu tư 100 triệu USD vào GTI 8 Institutions Investors – một quỹ tư nhân có trụ sở tại “thiên đường thuế” Quần đảo Cayman.

Công ty phụ trách quỹ, Global Forest Partners, cho biết số vốn nắm giữ cụ thể của GTI 8 Institutions Investors không được công khai.

Tỷ phú Bill Gates và vợ cũ, bà Melinda Gates đã cùng nhau xây dựng và phát triển quỹ từ thiện Bill & Melinda Foundation. Ảnh: Getty Images.

Gates Foundation là một tổ chức phi lợi nhuận. Nhưng quỹ vẫn tạo ra hàng tỷ USD thu nhập, nhiều hơn số tiền quỹ đã từ thiện trong 5 năm qua.

Theo Forbes, tỷ phú Bill Gates hiện sở hữu khối tài sản 130 tỷ USD. Trong khi đó, Bloomberg Billionaires Index ước tính ông có trong tay tới 146 tỷ USD và đứng thứ tư trong nhóm 10 người giàu nhất thế giới, sau Bernard Arnault (154 tỷ USD), Elon Musk (187 tỷ USD) và Jeff Bezos (197 tỷ USD).

Theo New Republic, giống như cách công chúng kêu gọi ông Trump công khai tài chính và phân tích liệu ông có kiếm lời từ nhiệm kỳ tổng thống hay không, ông Gates cũng cần được giám sát về các danh mục đầu tư và hồ sơ thuế.

Bởi ông đóng vai trò lãnh đạo trong đại dịch – cuộc khủng hoảng đã gây thiệt hại hàng nghìn tỷ USD trên toàn cầu.