2020 là năm thành công đối với thị trường chứng khoán nói chung và các công ty chứng khoán (CTCK) nói riêng tại Việt Nam. Theo Báo cáo thường niên 2020, CTCP Chứng khoán Bản Việt (VCI) ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng với doanh thu thuần đạt 1.730 tỷ đồng, tăng 12% so với năm 2019; lợi nhuận trước thuế 951 tỷ đồng; thu nhập trên mỗi cổ phiếu là 4.662 đồng.

Theo ông Đinh Quang Hoàn – Phó tổng giám đốc VCI, kết quả trên có được nhờ sự cộng hưởng của những bước đi khác biệt và tầm nhìn dài hạn của ban lãnh đạo.

Bước đi khác biệt

– Trước áp lực cạnh tranh về thị phần môi giới và nhu cầu cho vay margin tăng mạnh, hầu hết CTCK có kế hoạch tăng vốn trong năm 2021. Vì sao VCI không làm tương tự mà chỉ tăng vốn điều lệ, thông qua việc phát hành với tỷ lệ 1:1 từ nguồn vốn chủ sở hữu?

– Xuyên suốt quá trình phát triển, VCI luôn đặt hiệu quả sinh lời của vốn cổ đông là ưu tiên hàng đầu trong ngắn hạn và dài hạn. Đây đồng thời là kim chỉ nam cho các quyết định điều hành của công ty. Việc huy động vốn cũng không nằm ngoài mục đích này. Do đó, nếu huy động vốn chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu vay margin, chúng tôi sẽ chưa xem xét vì 2 lý do.

Thứ nhất, quy định mới cho phép dư địa cho vay margin của CTCK tăng gấp 5 lần vốn chủ sở hữu thay vì 3 lần như trước kia. Hiện tại, VCI vẫn chưa sử dụng hết hạn mức này. Dư nợ margin của công ty chỉ vào khoảng 3.500 tỷ đồng, tương đương 75% vốn chủ sở hữu. Không có CTCK nào đạt được mức đòn bẩy tối đa là 5 lần, do ngân hàng cho vay vẫn đánh giá đây là hoạt động rủi ro cao và là lĩnh vực ít được khuyến khích. CTCK tận dụng được đòn bẩy cao nhất hiện nay mới có dư nợ margin được 2 lần vốn chủ sở hữu.

Với chúng tôi, chi phí vốn chủ sở hữu luôn đắt hơn vốn vay, do đó công ty sẽ tập trung sử dụng hết hạn mức trong điều kiện cho phép trước khi huy động cổ đông. Đối với hoạt động cho vay margin hiện nay, VCI vẫn tích cực tìm kiếm nguồn vốn vay với lãi suất thấp từ các tổ chức trong và ngoài nước.

Trong năm 2020, VCI đã huy động thành công khoản vay hợp danh tín chấp dẫn dắt bởi ngân hàng Sinopac trị giá 40 triệu USD với mức lãi suất cạnh tranh. Chúng tôi tin xu hướng vay vốn giá rẻ sẽ tiếp tục trong thời gian tới, qua đó giúp việc dùng vốn vay tài trợ hoạt động cho vay margin với biên lợi nhuận 3-5% hiệu quả hơn so với dùng vốn chủ sở hữu.

Thứ hai, đối với VCI, hoạt động margin luôn đóng vai trò quan trọng. Nhưng mức lợi nhuận tạo ra, kể cả khi đạt mức giống các công ty có đòn bẩy tốt nhất trên thị trường là 2 lần vốn chủ sở hữu, vẫn không hấp dẫn. Với mức NIM hiện tại 3,5% cùng đòn bẩy 2 lần, mức lợi nhuận gộp được trước khi trừ chi phí và trích lập dự phòng rủi ro sẽ khoảng 17-18%, trong khi ROE của công ty trung bình các năm qua thường ở mức trên 20%. Do đó, nếu huy động vốn cho hoạt động margin, chúng tôi đang triệt tiêu giá trị của VCI.

Việc trả cổ phiếu thưởng tỷ lệ 1:1 ngoài tăng tính thanh khoản còn cho thấy nội lực của VCI khi duy trì trả cổ tức 15-20%/năm bằng tiền mặt. Trong quá khứ, chúng tôi trả cổ phiếu thưởng trung bình 3 năm/lần, thưởng không dưới 30%. Trong khi đó, công ty chỉ huy động vốn một lần duy nhất khi IPO năm 2017, còn lại nguồn vốn chủ sở hữu chỉ xây dựng lên từ nguồn lợi nhuận tích lũy.

– Quý I năm nay có một số thay đổi về thứ hạng thị phần của top 5 CTCK. Ông đánh giá như thế nào về cuộc chiến thị phần giữa các CTCK? Chiến lược của VCI là gì?

– CTCK có 4-5 mảng hoạt động mang lại nguồn thu chính là tự doanh, ngân hàng đầu tư, môi giới, cho vay margin và quản lý quỹ (nếu có công ty quản lý quỹ). Thu nhập của các CTCK càng đa dạng càng tốt. VCI là một trong rất ít CTCK có nguồn thu đa dạng, cân bằng, thị phần hàng đầu ở mảng ngân hàng đầu tư và môi giới.

Tuy nhiên, hiện chỉ có hoạt động cho vay margin, môi giới được công khai về số liệu và thị phần định kỳ, nên vấn đề thị phần môi giới của CTCK được chú ý nhiều nhất. Điều này có thể tạo ra cảm giác đó là hoạt động nổi bật hoặc toàn bộ hoạt động của CTCK. Nhưng trong cơ cấu kinh doanh của VCI, mảng môi giới chỉ đóng góp khoảng 10-20% lợi nhuận. Môi giới là mảng hoạt động quan trọng, nhưng không phải lĩnh vực chúng tôi dành toàn bộ nguồn lực để tập trung. Công ty không đặt nặng việc duy trì thứ bậc cao trên bảng xếp hạng thị phần bằng mọi giá vì 3 nguyên nhân chính.

Thứ nhất, chúng tôi luôn ưu tiên hiệu quả sử dụng vốn cổ đông. Việc hy sinh lợi nhuận hoặc nâng cao rủi ro trong hoạt động margin để lấy thị phần không phải ưu tiên của VCI. Nếu đặt trong bối cảnh nhiều CTCK mới gia nhập thị trường và muốn vào top 10 công ty có thị phần môi giới lớn nhất, việc họ đưa ra chính sách giảm phí, thậm chí miễn phí giao dịch, giảm lãi suất margin như một hình thức cạnh tranh khuyến mại trong giai đoạn đầu là không thể tránh khỏi. Việc này cũng khó duy trì trong thời gian dài vì công ty nào cũng phải tính trên hiệu quả hoạt động mang lại cho cổ đông.

Thứ hai, chúng tôi ưu tiên đầu tư nguồn lực vào dịch vụ, bao gồm nâng cao khả năng đưa ra khuyến nghị đầu tư hiệu quả, phát triển báo cáo phân tích chất lượng, cung cấp các hoạt động tiếp cận doanh nghiệp thường xuyên. Chúng tôi tin rằng về lâu dài, các CTCK có khả năng cung cấp dịch vụ chất lượng cao và cơ hội đầu tư tốt sẽ có giá trị hơn với khách hàng.

Thứ ba, thị phần môi giới hiện tại không thực sự phản ánh thị phần giao dịch của nhà đầu tư, mà còn phụ thuộc hoạt động tự doanh phái sinh của các CTCK khi thực hiện tự doanh chỉ số tương lai và mua/bán cổ phiếu cơ sở VN30 để cân bằng trạng thái. Một số công ty đã thực hiện việc này với khối lượng rất lớn, ảnh hưởng đáng kể đến thị phần môi giới. Đây cũng là một trong những hệ lụy của việc thông tin về thị phần môi giới định kỳ mà các CTCK đang chạy đua. Ngoài ra, tình trạng nghẽn lệnh và giới hạn số lệnh của Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE) cũng làm ảnh hưởng không nhỏ đến các CTCK trong việc duy trì và gia tăng thị phần theo ý muốn.

– Tại đại hội cổ đông năm nay, VCI đặt mục tiêu doanh thu 2.050 tỷ đồng (tăng 19% so với 2020) và lợi nhuận trước thuế 1.250 tỷ đồng (tăng 31% so với 2020). Con số này khá tham vọng trong bối cảnh VCI không huy động thêm vốn như các CTCK khác. Vậy cơ sở của kế hoạch này là gì, thưa ông?

– Kế hoạch kinh doanh trên được chúng tôi xây dựng trên cơ sở VN-Index dao động quanh mức 1.250 điểm vào cuối năm 2021. Việc dự báo thị trường và lập kế hoạch kinh doanh tương đối chính xác là điểm nổi trội của VCI. Nếu nhìn lại kế hoạch từ năm 2015 so với kết quả thực tế đạt được, bạn sẽ thấy chúng tôi luôn hoàn thành kế hoạch trong 6 năm vừa qua. Trong đó, năm 2017 và 2020, chúng tôi vượt mức kế hoạch trên 40% do thị trường tăng cao hơn kỳ vọng.

Chúng tôi thường xây dựng kế hoạch kinh doanh với tinh thần thận trọng, có tính đến khả năng biến động lớn hơn của thị trường và luôn quyết tâm, tập trung để đạt mục tiêu.

Cũng xin nói thêm là kế hoạch năm nay của VCI khá tham vọng với tỷ lệ ROE vượt trội khoảng 25%. Tuy nhiên, đây mới là năm khởi đầu giai đoạn 2 tăng tốc của chúng tôi với mục tiêu đạt lợi nhuận sau thuế 3.600 tỷ đồng trong 3 năm 2021-2023.

Tạo đà bằng thương vụ đầu tư lớn

– VCI sớm trở thành một trong những công ty dẫn đầu nghiệp vụ ngân hàng đầu tư. Xin ông chia sẻ thêm về kế hoạch kinh doanh mảng này trong năm nay?

– Chúng tôi tin rằng việc triển khai vaccine Covid-19 cùng sự phục hồi nhanh của nền kinh tế sẽ hỗ trợ thanh khoản thị trường chứng khoán ở mức cao. Bên cạnh đó, việc đi lại quốc tế dần khai thông sẽ tạo điều kiện để các giao dịch xuyên quốc gia thuận lợi hơn.

Năm nay, VCI dự định tái khởi động các thương vụ lớn, hoạt động ngân hàng đầu tư sẽ bứt phá và công ty tiếp tục củng cố vị thế trong nghiệp vụ này. Chúng tôi luôn xây dựng mối quan hệ tốt với doanh nghiệp trong nước, quỹ đầu tư quốc tế và tư vấn nhiều đơn vị hàng đầu đang niêm yết tại Việt Nam. Các hợp đồng nghiệp vụ ngân hàng đầu tư mà công ty đang thực hiện có tổng giá trị giao dịch ước tính hơn 50.000 tỷ đồng, ở các lĩnh vực tài chính tiêu dùng, hàng tiêu dùng, bất động sản, logistics, nông nghiệp…

– Đối với mảng đầu tư, ông có thể chia sẻ thêm về các khoản đầu tư hiện có của VCI và tiềm năng trong tương lai?

– Chiến lược của VCI là tập trung vào khoản đầu tư dài hạn tại các công ty chúng tôi nhận thấy tiềm năng tăng trưởng lớn và có kế hoạch niêm yết trên sàn chứng khoán. Theo nguyên tắc thận trọng, hiện nay, hầu hết khoản đầu tư của chúng tôi được ghi nhận vào mục tài sản tài chính sẵn sàng để bán (AFS). Theo đó, chênh lệch nếu có giữa giá vốn đầu tư và giá thị trường sẽ được ghi vào vốn chủ sở hữu. Cuối năm 2020, mức chênh lệch này là 427 tỷ đồng được ghi nhận trong vốn chủ sở hữu. Chỉ khi nào chúng tôi hiện thực hóa lợi nhuận thì mới ghi nhận thu nhập thực tế từ khoản lãi phát sinh. Mục tiêu của việc này là tránh áp lực trong ngắn hạn để theo đuổi những khoản đầu tư dài hạn, tối đa hóa lợi ích cho cổ đông.

Ví dụ, khoản đầu tư vào CTCP Đầu tư Thế giới Di động (MWG) của chúng tôi đã sinh lãi gấp 2 lần trong 4 năm qua, nhưng vẫn chỉ ghi nhận ở danh mục AFS. Ngoài ra, còn một số khoản đầu tư vào các công ty chưa niêm yết như Công ty Sữa Quốc tế (IDP) và CTCP Thanh toán Quốc gia Việt Nam (NAPAS), do chưa có giá thị trường hợp lý nên vẫn được ghi nhận theo giá trị vốn gốc. Đây là những công ty chúng tôi đánh giá sẽ trở thành doanh nghiệp trị giá tỷ USD chậm nhất vào năm 2022.

Nâng cao trải nghiệm cho khách hàng bằng số hóa

– Trước xu hướng chuyển đổi số đang diễn ra sâu rộng trên các ngành nghề kinh doanh, VCI đã có những bước chuẩn bị như thế nào?

– Tháng 11/2020, VCI là một trong những đơn vị tài chính tiên phong ứng dụng công nghệ mở tài khoản trực tuyến định danh khách hàng (eKYC) vào hệ sinh thái sản phẩm số sẵn có, hướng tới 100% tự động và trực tuyến hóa dịch vụ giao dịch. Chúng tôi muốn mang tới những trải nghiệm ưu việt cho khách hàng, góp phần đưa thị trường chứng khoán đến gần hơn với người dân Việt Nam.

VCI cũng đa dạng hoá kênh thông tin, truyền thông và tích cực đẩy mạnh phát triển các ứng dụng giao dịch bảo mật trên nền tảng kỹ thuật số như V-Pro, WebTrading, V-Mobile. Việc này sẽ giúp cổ đông và nhà đầu tư nắm bắt thông tin, thực hiện giao dịch kịp thời, nhanh chóng, chính xác. Ngoài ra, chúng tôi cũng sẽ tiến hành tổ chức hội nghị nhà đầu tư thường niên Vietnam Access Day qua hình thức trực tuyến lần đầu tiên vào tháng 5, sau 7 lần tổ chức thành công thông qua hội thảo trực tiếp.

VCI hướng tới 100% tự động và trực tuyến hóa dịch vụ giao dịch.

– Cuối cùng, xin ông hé lộ về kết quả kinh doanh quý I của VCI?

– Quý I năm nay khá thuận lợi cho ngành chứng khoán và VCI. Công ty đạt lợi nhuận trên 350 tỷ đồng trước thuế, tăng gần 300% so với cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, con số này được ghi nhận theo quan điểm thận trọng vì trong danh mục AFS của công ty, các cổ phiếu niêm yết có giá trị chênh lệch so với thị trường thời điểm 31/3 đã lên tới hơn 500 tỷ đồng, nhưng chúng tôi vẫn chưa đánh giá lại các khoản đầu tư ở NAPAS và IDP. Nói cách khác, chúng tôi có thể hạch toán lợi nhuận khoảng 850 tỷ đồng ngay trong quý I này nếu muốn.