Theo Bloomberg, sau khi nhà sản xuất chip Qualcomm của Mỹ chịu khoản phạt gần 1 tỷ USD hồi năm 2015, cơ quan quản lý chống độc quyền của Trung Quốc đã kết thúc cuộc điều tra kéo dài một năm.

Bằng chứng là trong 6 năm tiếp theo, doanh thu tại Trung Quốc của Qualcomm tăng từ 50% lên 60% tổng doanh thu, trong khi doanh số bán hàng toàn cầu sụt giảm.

Nhưng tập đoàn Alibaba của tỷ phú Jack Ma khó may mắn như vậy. Cục Quản lý thị trường Trung Quốc (SAMR) hôm 10/4 thông báo phạt Alibaba 18 tỷ NDT, tương đương 2,75 tỷ USD vì vi phạm các quy định về chống độc quyền. Đây là khoản phạt kỷ lục đối với một công ty Trung Quốc, cao gấp 3 lần mức của Qualcomm.

Khoản phạt kỷ lục của SAMR đối với Alibaba chỉ chiếm 4% doanh thu nội địa hàng năm của tập đoàn. Ảnh: Bloomberg.

Rắc rối chưa kết thúc

Theo kết luận của SAMR, Alibaba đã sử dụng các quy tắc nền tảng, cùng những phương pháp kỹ thuật như dữ liệu và thuật toán nhằm “duy trì, củng cố sức mạnh thị trường và tạo lợi thế cạnh tranh không phù hợp”.

“Alibaba chấp nhận hình phạt một cách chân thành và sẽ đảm bảo tuân thủ”, công ty cho biết trong một tuyên bố hôm 10/4. Gã khổng lồ thương mại điện tử cũng cam kết “cải thiện hệ thống nội bộ để đảm bảo trách nhiệm đối với xã hội”.

Tương lai của Alibaba có thể tốt đẹp nếu vấn đề chỉ kết thúc ở đó. Mức phạt tương đương 4% doanh thu nội địa hàng năm của tập đoàn. Trong khi đó, số tiền phạt chiếm tới 8% doanh thu tại Trung Quốc của Qualcomm.

Một số chuyên gia nhận định 2,75 tỷ USD là khoản phí quá nhỏ để xóa bỏ “bóng đen quy định” đang phủ lên tương lai của Alibaba. “Khoản tiền phạt kỷ lục dành cho Alibaba có thể xóa bỏ những lo ngại pháp lý đã đè nặng lên công ty kể từ khi cuộc điều tra chống độc quyền bắt đầu hồi cuối tháng 12”, các nhà phân tích Vey-Sern Ling và Tiffany Tam của Bloomberg Intelligence nhận định.

Rủi ro thực sự đối với Alibaba có thể nằm ở sự thay đổi lớn trong mô hình kinh doanh. Ảnh: Reuters.

Hồi năm 2015, theo cơ quan quản lý Trung Quốc, Qualcomm chịu phạt vì tính phí cấp phép cho các nhà sản xuất điện thoại thông minh dựa trên tổng chi phí của những bộ phận trong một thiết bị, bao gồm cả các bộ phận hãng không cung cấp. Hành động này làm tăng giá tiền một cách giả tạo.

Để khắc phục, hãng phải cung cấp giấy phép cho một số bằng sáng chế và tách những bằng sáng chế khác nhau trong danh mục. Và điều quan trọng nhất là Qualcomm vẫn được phép thu phí trên toàn bộ thiết bị, chỉ cần giảm 35% giá.

Trong khi đó, rủi ro thực sự đối với Alibaba là sự thay đổi lớn trong mô hình kinh doanh.

Các nền tảng của Alibaba, bao gồm Taobao và Tmall, thu hút người tiêu dùng bởi hầu hết mặt hàng đều được bán tại đó, thậm chí nhiều sản phẩm không có ở nơi khác. Tuy nhiên, SAMR nhấn mạnh rằng cách làm phản cạnh tranh của Alibaba sẽ làm tổn thương người tiêu dùng, hạn chế sự đổi mới và dòng chảy tự do của các dịch vụ.

Nói cách khác, việc một doanh nghiệp duy nhất thống trị thị trường sẽ ngăn các doanh nghiệp và ý tưởng mới khác xuất hiện.

Nguy cơ mất lợi thế

Chỉ vài năm trước, Giám đốc điều hành Alibaba Daniel Zhang tự hào khẳng định với các nhà đầu tư rằng Alibaba đạt mức tăng trưởng đáng kinh ngạc nhờ đảm bảo việc độc quyền sản phẩm. Ông cho biết công ty có kế hoạch tiếp tục phương pháp đó.

Khi nền kinh tế chậm lại, việc mất đi lợi thế sẽ không chỉ ảnh hưởng đến tăng trưởng doanh thu, mà còn cả tỷ suất lợi nhuận. Bởi công ty buộc phải chi tiêu nhiều hơn cho hoạt động tiếp thị.

Nếu lợi thế chính của Alibaba bị xóa bỏ hoàn toàn, một số cửa hàng sẽ giảm số hàng bán trên các nền tảng của công ty. Như vậy, danh tiếng của hãng có thể sa sút nghiêm trọng.

Việc giáng đòn vào một trong những lợi thế trên sẽ không đủ để hạ gục gã khổng lồ. Nhưng một cái chết bởi hàng nghìn vết cắt có thể là nguy cơ lớn

Nhà báo Tim Culpan của Bloomberg

Ngoài thương mại điện tử, Alibaba còn đánh chiếm các mảng kinh doanh như giao đồ ăn và giải trí. Hồi tháng 5/2019, Giám đốc tài chính Maggie Wu khẳng định sức mạnh của Alibaba (so với những công ty cùng ngành) là “sức mạnh tổng hợp giữa các công ty thuộc tập đoàn chúng tôi”.

Chẳng hạn, công ty kết hợp giữa giao hàng tận nhà, mua sắm trên Taobao và thanh toán qua Alipay.

“Nhưng công ty có thể gặp khó vì chính sự khoe khoang đó”, cây bút Tim Culpan của Bloomberg bình luận. Hồi tháng 11/2020, kế hoạch phát hành cổ phiếu ra công chúng lần đầu (IPO) của Ant Group đột ngột bị hoãn. Vài tuần sau đó, chính quyền Bắc Kinh mở cuộc điều tra chống độc quyền nhắm vào Alibaba.

Cũng trong tháng 11, SAMR đã đưa ra các quy định mới có thể chấm dứt trình trạng trợ cấp chéo. Những hoạt động khác như sử dụng dữ liệu để nhắm đến các khách hàng cụ thể cũng có khả năng bị cấm.

“Như vậy, mọi thế mạnh của Alibaba, từ cơ sở người dùng khổng lồ, khả năng đánh chiếm nhiều mảng kinh doanh và lượng dữ liệu khổng lồ, đang trở thành mục tiêu bị các cơ quan quản lý của Trung Quốc nhắm đến”, Culpan nhận định.

Ký giả của Bloomberg cũng đánh giá việc giáng đòn vào một trong những lợi thế trên sẽ không đủ để hạ gục gã khổng lồ. Nhưng một “cái chết bởi hàng nghìn vết cắt có thể là nguy cơ lớn”.