Quảng Ninh được ví như một “Việt Nam thu nhỏ”. Dấu ấn về kinh tế, xã hội và tư duy đột phá là điều mà nhiều người nhớ về ông Phạm Minh Chính khi làm Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh.

Từ 12 năm trước, khi còn là Thứ trưởng Bộ Công an, Thủ tướng Phạm Minh Chính cùng tác giả Vương Quân Hoàng – một nhà nghiên cứu kinh tế – xuất bản cuốn sách “Kinh tế Việt Nam – Thăng trầm và đột phá”. Cuốn sách được lưu trữ ở nhiều thư viện lớn trên thế giới như Thư viện Quốc hội Mỹ, Thư viện Quốc gia Anh Quốc, Thư viện Quốc gia Australia, Đại học Havard, Đại học Cornel, Đại học Michigan…

Đây được coi là một nghiên cứu về kinh tế Việt Nam đương đại vừa toàn diện, bài bản lại sâu sắc. Tác giả dùng từ “truân chuyên” để nói về “hành trình thăng trầm” của nền kinh tế Việt Nam và dành một chương để nói về các đột phá, một chương để bình luận các vấn đề và hiện tượng kinh tế. Từ đó, đưa ra những quan điểm về quản trị kinh tế, phát triển Việt Nam thịnh vượng.

Sau 3 năm xuất bản cuốn sách, vị tướng ngành công an Phạm Minh Chính được phân công về làm Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh. Những tư duy kinh tế đột phá, những cải cách được ông áp dụng mạnh mẽ vào thực tiễn, tại vùng đất được coi là “một Việt Nam thu nhỏ”.

Quảng Ninh đã phát triển ngoạn mục, trở thành một cực tăng trưởng quan trọng tại vùng Đông Bắc. Dấu ấn của ông Phạm Minh Chính không chỉ về kinh tế, xã hội mà còn ở việc thay đổi tư duy và hành động cho cả một vùng đất.

Ngày 15/8/2011, phát biểu khi nhậm chức Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh, ông Phạm Minh Chính cho biết ông mong muốn vùng “đất mỏ” sẽ trở thành quê hương thứ hai của mình.

Quảng Ninh khi đó được biết đến với vị trí chiến lược và nhiều tiềm năng, nhưng chủ yếu vẫn phát triển nhờ ngành than và khai thác du lịch biển. Việc “đánh thức” các tiềm năng lợi thế của Quảng Ninh được ông Phạm Minh Chính nhắc đến trong phát biểu nhậm chức của mình.

Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam Bùi Quang Tuấn nhớ lại khi đó Quảng Ninh được nói là “một Việt Nam thu nhỏ” với những tiềm năng lợi thế mà hiếm địa phương nào có được. Nhưng cũng vì địa bàn như vậy mà tạo ra rất nhiều khó khăn, phức tạp mà không phải ở đâu cũng gặp phải.

Quảng Ninh có địa bàn rộng lớn nhưng trải dài, vừa có núi, có biển, có biên giới, hải đảo, có những đô thị lớn, nhưng có những vùng xa xôi kém phát triển; vừa có nhiều tiềm năng lợi thế, nhưng lại khó khăn để “đánh thức”.

Chưa kể, Quảng Ninh từ lâu phát triển dựa nhiều vào khai thác tài nguyên thiên nhiên, thu từ dịch vụ du lịch, chưa có ngành phát triển đột phá. Giao thông hạ tầng cũng rất kém phát triển, các khu vực bị chia cắt, liên kết vùng hạn chế.

Với hiện trạng như vậy, việc đầu tiên mà ông Chính bắt tay vào làm là xây dựng quy hoạch bài bản có tầm nhìn xa cho Quảng Ninh. Quy hoạch sẽ giúp vừa hạn chế được những thách thức, vừa dựa vào những cái sẵn có để tìm hướng phát triển nhanh, phát triển xa.

“Đó chính là quan điểm thuận thiên trong phát triển, nghĩa là tương kế tựu kế. Quy hoạch phát triển dựa vào những điều kiện sẵn có, từ đó tìm ra những động lực phát triển. Đó là tư duy rất mới mẻ, nhưng lại rất phù hợp”, ông Tuấn đánh giá.

Quảng Ninh đã mời các hãng tư vấn tên tuổi như McKinsey, BCG (Mỹ), Nikken Sekkei, Nippon Koie (Nhật Bản)… lập quy hoạch phát triển. Sau đó, 7 quy hoạch chiến lược được công bố với không gian phát triển là ”một tâm, hai tuyến, đa chiều, hai mũi đột phá”. Tâm phát triển là Hạ Long, 2 tuyến chính động lực là Hạ Long – Đông Triều (ở phía tây) và Hạ Long – Móng Cái (ở phía đông), 2 mũi đột phá là khu kinh tế Vân Đồn và Móng Cái.

Sau khi đã quy hoạch, được coi là kim chỉ nam cho phát triển, Quảng Ninh công bố rộng rãi và bắt tay vào tìm nguồn lực để hiện thực hóa. Tư duy kêu gọi đầu tư cũng được thay đổi khác biệt. Quảng Ninh là tỉnh đầu tiên thành lập Ban xúc tiến và hỗ trợ đầu tư.

Ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó giám đốc Sở Nội vụ Quảng Ninh, nói rằng theo mô hình cũ, khi có một nhà đầu tư đề xuất dự án, Sở Kế hoạch và Đầu tư sẽ tiếp nhận, sau đó gửi đi xin ý kiến nhiều sở ngành khác nhau. Trải qua một quy trình dài, hồ sơ đó mới đến Chủ tịch UBND tỉnh để quyết định chủ trương đầu tư. Quá trình này thường mất vài tháng đến cả năm, khiến nhiều cơ hội đầu tư dễ qua đi.

Tuy nhiên, Quảng Ninh đã thay đổi hoàn toàn theo hướng ngược lại. Ban xúc tiến đầu tư sẽ do Chủ tịch UBND tỉnh làm trưởng ban, trực tiếp tiếp nhận các dự án đầu tư. Sau đó, trưởng ban sẽ giao các sở ngành thẩm định, cho ý kiến một cách nhanh chóng rồi trả lời nhà đầu tư. Thậm chí, Ban còn có cả bộ phận hỗ trợ giúp đỡ nhà đầu tư về thủ tục, quy trình theo hướng phục vụ.

Nhờ vậy, Quảng Ninh đã thu hút được nhiều nhà đầu tư chiến lược trong nước như Vingroup, Sun Group, CEO Group… đầu tư với những dự án hàng tỷ USD về hạ tầng, giao thông, sân bay, cảng biển, đô thị, khu du lịch nghỉ dưỡng…

“Muốn làm giàu thì phải làm đường”, Phó giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư Quảng Ninh Nguyễn Hữu Đuyến nhớ lại khí thế khi đó. Với sự hạn chế về giao thông đi lại giữa Quảng Ninh và các khu vực khác, đột phá về hạ tầng là một trong những trọng tâm trên bàn làm việc của tân Bí thư Tỉnh ủy.

Cầu Bạch Đằng, cao tốc Hải Phòng – Hạ Long, rồi Hạ Long đến Vân Đồn được kêu gọi đầu tư, giải quyết nhiều khúc mắc khó khăn chưa từng có, đã giúp phá vỡ thế độc đạo của Quốc lộ 18, rút ngắn khoảng cách từ Quảng Ninh đi Hà Nội chỉ còn khoảng 2,5 tiếng, thay vì 4-5 tiếng như trước đây.

Ông Chính cũng tiên phong kêu gọi đầu tư và xin cơ chế cho tư nhân xây dựng sân bay ở Vân Đồn. Dự án đã được hoàn thành chỉ trong 2 năm, với số vốn 7.500 tỷ đồng, một kỷ lục vô tiền khoáng hậu ở Việt Nam.

“Bí thư gặp chúng tôi và nói rằng Yên Tử có sự huyền bí, kỳ vĩ, linh thiêng mang trong mình một vũ khí tinh thần bất diệt. Do đó, chúng ta nghĩ lớn, làm gì cũng phải làm cho tới, để lại giá trị cho con cháu muôn đời sau”, ông Lê Trọng Thanh, Phó tổng giám đốc Công ty Tùng Lâm, đơn vị được giao quản lý phát triển dịch vụ văn hoá du lịch khu di tích quốc gia đặc biệt Yên Tử, nhớ lại.

Cũng bởi tư duy đó, Tùng Lâm đã mất tới 10 năm để tìm kiếm một kiến trúc phù hợp, vừa mang hồn Việt, vừa có tinh thần của Thiền Trúc Lâm, cho dự án Trung tâm văn hóa Trúc Lâm Yên Tử. Cuối cùng, ý tưởng thiết kế của Bill Bensley, kiến trúc sư lừng danh người Mỹ, người được mệnh danh là “ông hoàng resort”, đã được lựa chọn và được nhiều tờ báo uy tín trên thế giới khen ngợi. Đến nay, công trình này là một trong những điểm đến không thể bỏ qua khi đến Quảng Ninh.

“Nghĩ lớn, làm lớn, làm để đời”, cũng là điều mà ông Nguyễn Đức Thành, nguyên Bí thư Huyện ủy Cô Tô, nhớ về phong cách lãnh đạo của Bí thư Phạm Minh Chính. Bí thư là người quyết tâm nhất trong việc kéo điện lưới ra đảo tiền tiêu Cô Tô, bất chấp những thách thức về công nghệ và nguồn lực. Cuối cùng điện lưới đã “thắp sáng” Cô Tô, tạo ra sự tăng trưởng vượt bậc cho hòn đảo này những năm qua.

Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam Bùi Quang Tuấn đánh giá “nghĩ lớn, làm lớn, làm sáng tạo” là một trong những dấu ấn đặc biệt của ông Phạm Minh Chính ở Quảng Ninh. Tỉnh này được coi là một cái “nôi” để thử nghiệm nhiều mô hình hay, chính sách mới, chính sách lớn của cả nước.

Khi mà kinh tế xanh, tăng trưởng xanh đang còn nhiều tranh cãi và bàn luận ở Việt Nam, Quảng Ninh đã đi đầu với chiến lược cơ cấu lại nền kinh tế, lấy phát triển kinh tế xanh và tăng năng suất lao động làm định hướng. Tỉnh thực hiện triết lý phát triển chuyển đổi phương thức phát triển từ “nâu” sang “xanh, nghĩa là không phụ thuộc vào khai thác khoáng sản, chuyển sang các ngành động lực có trình độ cao hơn.

Theo các nhà nghiên cứu kinh tế, tăng trưởng xanh là mô hình tăng trưởng kinh tế theo hướng phát triển theo chiều sâu, bền vững, tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường, nghĩa là thể hiện mức độ “tinh” của nền kinh tế.

Ông Cao Viết Sinh – nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư – bình luận tăng trưởng xanh là một bước đi táo bạo nhưng không còn cách nào khác với Quảng Ninh. Tỉnh này vốn đã quá phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên trong một thời gian dài. Đến nay, kinh tế Quảng Ninh đã phát triển nhanh chóng, tỷ trọng đóng góp của khai thác khoáng sản đã giảm từ 22-25% cách đây 10 năm xuống chỉ còn khoảng 11-12%.

Trong 5 năm 2011-2015, nhờ tích cực chuyển hướng, đầu tư vào hạ tầng, tăng trưởng kinh tế của Quảng Ninh đạt 9,2%/năm (cả nước là 5,82%). Năm 2015, tổng sản phẩm kinh tế đạt khoảng 100.300 tỷ đồng, gấp 2 lần so với năm 2010, thu nhập bình quân đầu người đạt 3.900 USD/năm, gấp 1,76 lần so với năm 2010 và gấp 1,77 lần so với bình quân cả nước (2.200 USD).

Thu ngân sách nhà nước thuộc top 5 cả nước; giai đoạn 2011-2015 ước đạt 159.342 tỷ đồng, tăng gấp 2,2 lần so với giai đoạn 2006-2010.

Quảng Ninh cũng là tỉnh đầu tiên thực hiện các thí điểm về hợp tác công – tư trong huy động nguồn lực và phát triển kinh tế. Định hướng là những gì nhân dân và doanh nghiệp làm được thì Nhà nước không làm. Các hình thức đầu tư được Quảng Ninh đi đầu triển khai khi cơ sở thực tiễn ở Việt Nam còn chưa hề có là “lãnh đạo công, quản trị tư”, “đầu tư công, quản lý tư”, “đầu tư tư, sử dụng công”…

Đến nay Quảng Ninh đã có các công trình khu liên cơ do tư nhân xây dựng, nhưng các cơ quan Nhà nước thuê lại và trả phí giúp tiết kiệm hàng trăm tỷ đồng ngân sách. Có cả công trình Nhà nước xây dựng nhưng giao tư nhân quản lý vận hành qua đấu thầu, qua đó giảm biên chế, giảm ngân sách chi thường xuyên.

Quảng Ninh được Chính phủ giao là tỉnh đầu tiên đầu tư đường cao tốc bằng nguồn vốn tự có. Đây cũng là tỉnh đầu tiên Chính phủ giao làm chủ đầu tư sân bay Vân Đồn theo hình thức BOT. Đến nay Quảng Ninh đã có hệ thống cao tốc gần 200 km, chiếm 1/10 cả nước, có sân bay tư nhân, có cảng biển…

Các công trình hạ tầng được đầu tư để tạo đột phá về phát triển kinh tế, đưa Quảng Ninh trở thành cực tăng trưởng quan trọng của vùng Đông Bắc và cả nước.

Năm 2011, chỉ vài ngày sau khi được điều động về làm Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh, ông Phạm Minh Chính đã đi thăm đảo tiền tiêu Cô Tô. Tại đây, ông dành nhiều thời gian khảo sát và thấy rằng khó khăn nhất trên đảo đang là thiếu điện và thiếu nước ngọt. Khi hỏi về tiến độ xây hồ nước ngọt tới 3 năm mới hoàn thành, Bí thư yêu cầu cung cấp đủ vốn và đặt mục tiêu hoàn thành trong một năm.

“Tôi được yêu cầu viết 2 bản cam kết tiến độ, một bản gửi bí thư Tỉnh ủy, một bản gửi chủ tịch UBND tỉnh”, ông Nguyễn Đức Thành, Trưởng ban Kiểm tra Tỉnh ủy Quảng Ninh, khi đó là Bí thư Huyện ủy Cô Tô, nhớ lại.

Ông Thành kể rằng nhờ quyết tâm của lãnh đạo tỉnh, công trình được đốc thúc triển khai quyết liệt và hoàn thành đúng cam kết sau một năm, khánh thành cuối năm 2014. Có điện lưới, có đủ nước ngọt là một bước đột phá cho đời sống sinh hoạt, phát triển kinh tế cho hòn đảo sau này.

Số khách đến Cô Tô đã tăng 10 lần lên gần 300.000 khách vào năm 2019, trong khi đó thu ngân sách đã tăng tới 12 lần từ du lịch.

“Ông ấy đã tạo ra một guồng làm việc quyết liệt cho cả bộ máy. Khi đi họp, chúng tôi được yêu cầu không cần báo cáo những gì làm được, chỉ báo cáo những gì vướng mắc, khó khăn, đi thẳng vào vấn đề”, ông Phạm Hồng Hà, nguyên Chủ tịch UBND TP Hạ Long, kể lại.

Ông Hà cũng còn nhớ y nguyên việc Bí thư Tỉnh ủy liên tục gọi điện hỏi thăm và đốc thúc tiến độ việc đã giao. Lãnh đạo theo sát, đeo bám việc đến cùng cho đến khi hoàn thành thì thôi.

Nói với Zing, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh Nguyễn Duy Hưng cho rằng có tầm nhìn phát triển tốt chưa đủ. Điều đặc biệt là ông Phạm Minh Chính đã tạo ra một bộ máy hoạt động hiệu quả để giúp hiện thực hóa những tầm nhìn phát triển.

Ông Hưng nói đến “cái gốc của mọi việc chính là con người”, qua đó thấy được ông Phạm Minh Chính đã rất coi trọng đến phát triển con người, xây dựng bộ máy tinh gọn nhưng hiệu lực, hiệu quả cho Quảng Ninh.

Tỉnh Quảng Ninh là nơi đi đầu trong cả nước trong việc tổ chức thi tuyển và luân chuyển cán bộ. Ông Bùi Anh Tuấn, Phó giám đốc sở Nội vụ Quảng Ninh, cho biết từ rất sớm, tỉnh đã tổ chức thi tuyển công chức tập trung để giảm chi phí, tránh tiêu cực, và siết đầu vào chặt chẽ. Các chức danh lãnh đạo như trưởng đơn vị sự nghiệp công lập, trưởng phó phòng, trưởng phó giám đốc sở… đều tổ chức thi tuyển minh bạch, nghiêm túc. Từ chức vụ phó muốn lên chức vụ trưởng cũng phải trải qua thi tuyển cạnh tranh.

Riêng thi tuyển giám đốc sở, trực tiếp Bí thư Tỉnh ủy là trưởng hội đồng giám khảo, các thành viên là thường trực tỉnh ủy. Ông Tuấn nói việc thi tuyển cán bộ là việc rất mới, được Trung ương ủng hộ và thí điểm ở Quảng Ninh. Các lãnh đạo tỉnh đã cùng nhau sáng tạo ra quy trình, cách ra đề, cách chấm điểm… sao cho vừa khoa học, vừa minh bạch, công tâm, chọn được người tài.

Quảng Ninh cũng thực hiện tinh giản biên chế, nhất thể một số chức danh để giảm đầu mối, giảm sự cồng kềnh của bộ máy. Một số huyện nhất thể hóa chức danh bí thư và chủ tịch UBND, trưởng thôn nhất thể hóa với bí thư chi bộ, trưởng ban tổ chức kiêm nhiệm giám đốc sở nội vụ, trưởng ban kiểm tra đồng thời là chánh thanh tra…

Trong nhiệm kỳ của ông Phạm Minh Chính, Quảng Ninh đã giảm được 83 đầu mối ở cấp ban, sở ngành; 67 đầu mối thuộc cấp huyện; chuyển đổi mô hình hoạt động đơn vị sự nghiệp sang doanh nghiệp hoặc hợp tác công – tư đối với 39 đơn vị và 15 trường học. Tỉnh cũng giảm được 8,4% biên chế và 1.164 người hoạt động không chuyên trách cấp xã; không thực hiện chi trả phụ cấp cho 17.679 người.

Quảng Ninh cũng là ngôi sao trong cải cách hành chính của cả nước, khi dẫn đầu về chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) trong 3 năm 2017-2019; dẫn đầu chỉ số cải cách hành chính PAR Index, đứng đầu chỉ số phục vụ của cơ quan hành chính nhà nước (SIPAS) năm 2019…

Ông Bùi Tuấn Anh cho biết Bí thư Phạm Minh Chính là người tiên phong xúc tiến xây dựng Trung tâm phục vụ hành chính công làm cho người dân và doanh nghiệp. Tại đây, cơ chế một cửa được triển khai với tinh thần phục vụ, người dân và doanh nghiệp chỉ cần đến làm thủ tục, hồ sơ và giải quyết tại đây, tránh phải đi qua quá nhiều sở ngành.

Nhìn lại nhiệm kỳ của ông Phạm Minh Chính ở Quảng Ninh, ông Nguyễn Duy Hưng, Nguyên Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh, có phần tiếc nuối khi quãng thời gian không quá lâu, chỉ khoảng 4 năm. Ông Hưng cho rằng còn nhiều dự định của ông Phạm Minh Chính chưa hoàn thành, việc chuyển đổi nền kinh tế từ nâu sang xanh dù đã rất thành công, vẫn cần thêm nhiều thời gian và cố gắng hơn nữa.

“Chú ấy là người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Tôi tin chú ấy sẽ làm tốt công việc của mình trên cương vị mới”, ông Hưng nói.

Trong cuốn “Kinh tế Việt Nam – Thăng trầm và đột phá”, tác giả nói rằng cuốn sách được viết ra với tinh thần “Vì Việt Nam, do Việt Nam và của Việt Nam”. Tác giả muốn độc giả suy nghĩ về hành trình tiếp tục chinh phục nền kinh tế toàn cầu cùng giấc mơ nước Việt Nam thịnh vượng.

Và sau những thành công ở Quảng Ninh, chắc chắn tân Thủ tướng sẽ tiếp tục hành trình với những thử thách mới, với những đột phá mới, chinh phục giấc mơ từng được chia sẻ trong cuốn sách trước kia.