Kiểm toán Nhà nước mới công bố “Báo cáo kiểm toán hoạt động đầu tư xây dựng, mua nhà, đất phục vụ tái định cư và công tác quản lý, bố trí quỹ nhà, đất tái định cư giai đoạn 2016 – 2020 của TP.HCM”. Cơ quan kiểm toán cho rằng TP.HCM đang lãng phí hàng nghìn tỷ đồng với hơn một nửa số lượng quỹ nhà đất tái định cư dôi dư.

Xây 12.500 căn hộ tái định cư, bố trí chỉ 1.759 căn

Theo báo cáo, trong khoảng thời gian 2004 – 2007, TP.HCM có chủ trương đầu tư xây dựng 30.000 căn hộ phục vụ công tác tái định cư trên địa bàn và 12.500 căn hộ phục vụ công tác tái định cư Khu đô thị mới Thủ Thiêm.

Hàng nghìn căn hộ trong khu tái định cư Bình Khánh (quận 2) được xin chuyển đổi thành nhà ở thương mại. Ảnh: Lê Quân.

Thực tế thành phố mới chỉ mua lại 6.714 căn hộ đã hoàn thành đưa vào bố trí tái định cư tại Thủ Thiêm, bằng 53,7% so với chủ trương xây dựng 12.500 căn, nhưng tính đến ngày 31/8/2017, số lượng căn hộ bố trí tái định cư được chỉ chỉ là 1.759 căn, bằng 14,1% so với chủ trương xây dựng 12.500 căn và bằng 26,2% so với số lượng căn hộ đã mua lại.

Hiện nay, thành phố đã xin ý kiến xử lý 3.790 căn hộ hoàn thành nhưng không có nhu cầu sử dụng từ tái định cư sang nhà ở thương mại, và đã được Chính phủ chấp thuận.

Cũng theo Kiểm toán Nhà nước, một số dự án có thời gian đầu tư kéo dài, việc bố trí tái định cư chậm (thậm chí một số dự án không bố trí được), chi phí vận hành cao, hiệu quả thấp, gây lãng phí nguồn vốn đầu tư từ ngân sách.

Cụ thể, khu tái định cư Vĩnh Lộc B (huyện Bình Chánh), mục tiêu là để phục vụ tái định cư các hộ dân thuộc dự án Nâng cấp đô thị. Thành phố quyết định đầu tư từ năm 2004, quy mô 531 nền đất, 2.240 căn hộ (sau giảm xuống còn 1.939 căn) trên khu đất rộng 30,9 ha có hạ tầng đồng bộ, với tổng mức đầu tư là 542,68 tỷ đồng (sau nâng lên 847,76 tỷ đồng). Tiến độ đầu tư dự kiến là 2004 – 2005, nhưng dự án chậm tiến độ, làm tăng phát sinh tối thiểu 519 tỷ đồng, bằng 195,7% tổng mức đầu tư ban đầu.

Tính đến 28/11/2017 (hơn 7 năm sau khi hoàn thành), dự án mới chỉ bố trí được 479/1.939 căn hộ, đạt 24,7%. Ngoài việc xây dựng quá nhiều căn hộ thì nguyên nhân bố trí tái định cư không đạt là vì người dân không chấp nhận phương án chính quyền đưa ra (quá xa, hạ tầng kết nối chưa hoàn chỉnh, khu vực tái định cư khó kiếm việc làm, phát sinh khiếu kiện kéo dài…)

Không có người ở thời gian dài làm công trình xuống cấp trầm trọng. Các hạng mục siêu thị, bệnh viện, trường học đã hoàn thành cũng không hoạt động được, gây lãng phí ngân sách. Công trình ngày một hoang hóa trong khi ngân sách vẫn phải chi cho việc quản lý, vận hành.

Kiểm toán Nhà nước cho biết thành phố đang chủ trương cho bán đấu giá 1.000 căn hộ tại dự án. Số căn còn lại sẽ dùng dự phòng cho trường hợp thiên tai.

Một điển hình khác là 3 dự án xây dựng chung cư thuộc Khu tái định cư 38,4 ha (phường Bình Khánh, quận 2). Tính đến thời điểm kiểm toán, mới chỉ có dự án 1.080 căn được bàn giao cho Ban Quản lý đầu tư xây dựng Khu đô thị mới Thủ Thiêm và Công ty TNHH MTV Dịch vụ công ích quận 2 (đơn vị vận hành) đưa vào sử dụng. Hai dự án còn lại (2.220 căn hộ và 1.570 căn hộ) đã qua 17-19 tháng kể từ khi chủ đầu tư hoàn thiện, vẫn chưa được đưa vào sử dụng.

Khu tái định cư Vĩnh Lộc B xuống cấp trầm trọng khi bị bỏ hoang. Ảnh: Lê Quân.

Tại quận 9, dự án Chung cư 3A (phường Hiệp Phú) được UBND quận 9 ký hợp đồng mua 60 căn hộ hoàn chỉnh từ năm 2005 với giá trị 66,8 tỷ đồng nhưng mới bố trí tái định cư được 10 căn hộ; 50 căn đến nay không bố trí được.

Tại huyện Nhà Bè, dự án Xây dựng hạ tầng kỹ thuật Khu tái định cư T30 được UBND thành phố phê duyệt năm 2003 (điều chỉnh năm 2007), song phải mất 10 năm sau mới được nghiệm thu. Việc kéo dài thời gian thi công đã nâng tổng mức đầu tư tăng thêm 285%.

Vì sao?

Đánh giá về vấn đề này, Kiểm toán Nhà nước cho biết đối với chương trình 30.000 căn hộ, các sở ngành, quận huyện chưa có kế hoạch cụ thể hóa chủ trương của thành phố. Việc thực hiện dự án chủ yếu do các quận huyện lập và trình thành phố khi có phát sinh. Từ khi triển khai đến nay, thành phố cũng chưa sơ kết đánh giá việc tổ chức thực hiện, chủ yếu đánh giá khi có yêu cầu.

Bên cạnh đó, việc xác định nhu cầu quỹ nhà, đất tái định cư cho dự án còn hạn chế, bất cập, dẫn đến việc đầu tư xây dựng và mua quỹ nhà, đất tái định cư những năm qua cao hơn so với thực tế bố trí, tồn đọng nhiều.

Việc xác định nhu cầu thực, đầu tư nhà tái định cư không phù hợp với nguyện vọng của người được bố trí chỗ ở là một trong nhiều nguyên nhân nhà tái định cư tại TP.HCM “ế”. Ảnh: Lê Quân.

Cụ thể, việc xác định nhu cầu tái định cư của dự án Khu đô thị mới Thủ Thiêm còn bất cập, chưa đầy đủ thông tin và khả năng dự báo, dẫn đến việc lập phương án đầu tư xây dựng 12.500 căn hộ phục vụ tái định cư chưa phù hợp với nhu cầu thực tế.

Theo Kiểm toán Nhà nước, cơ sở để xác định nhu cầu xây dựng 12.500 căn hộ của thành phố căn cứ vào số liệu thống kê của quận 2 về các hộ có ảnh hưởng khi bị thu hồi đất để làm dự án tại 5 phường (khoảng 12.229 hộ). Tuy nhiên, quận, thành phố lại không xác định được có bao nhiêu hộ có đủ điều kiện được tái định cư, bao nhiêu hộ đủ điều kiện nhưng không chọn tái định cư.

Phương án tái định cư của dự án Khu đô thị mới Thủ Thiêm, ngoài tái định cư bằng chung cư còn có hình thức tái định cư bằng nền đất. Thế nhưng số lượng nền đất lại không được tính toán hợp lý, để loại trừ khi xác định nhu cầu quỹ căn hộ cần xây dựng để bố trí tái định cư.

Số liệu của Sở Xây dựng TP.HCM, tổng số quỹ nhà, đất đã hoàn thành phục vụ cho công tác tái định cư tính đến 31/3/2017 là 39.991 căn – nền (25.506 căn nhà và 14.485 nền đất). Các quận huyện đã bố trí tái định cư được 26.625 căn – nền; chưa bố trí được 14.366 căn – nền. Như vậy, số lượng quỹ nhà, đất còn tồn đọng tương đương 56,06% số lượng đã bố trí tái định cư từ năm 2004 đến nay.

Bên cạnh tình trạng lãng phí, chênh lệch giữa con số triển khai và nhu cầu thực tế, kiểm toán cũng cho thấy nhiều tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý. Như công tác quản lý, điều hành chưa phát hiện hết các sai sót về khối lượng, đơn giá trong hồ sơ thanh, quyết toán; việc nghiệm thu, bàn giao, thanh lý hợp đồng thẩm định giá không đảm bảo quy định. Dự án tiến độ bàn giao căn hộ chậm so với hợp đồng đã ký nhưng không bị phạt chậm tiến độ theo hợp đồng.

Hay một số dự án đầu tư hạ tầng khu tái định cư hoặc có quỹ nhà, đất dùng để tái định cư từ hoán đổi đất công đã lâu nhưng chưa được cấp có thẩm quyền phê duyệt quyết toán vốn đầu tư, hoặc xác đinh giá trị hoán đổi… Thậm chí có tình trạng một số nền đất trống thuộc khu tái định cư bị sử dụng làm chỗ đậu xe, trồng cây; một số dự án bị tận dụng làm văn phòng, cho công nhân nghỉ tạm.