Ngành xây dựng đang trải qua giai đoạn nhiều thách thức kể từ sau đại dịch Covid-19. Công nhân phải ngưng việc tại các công trường, đến giá vật liệu xây dựng leo thang, nguồn việc thu hẹp, rủi ro nợ xấu tăng cao khi ngành bất động sản đóng băng.

Thực trạng này đã khiến quy mô lợi nhuận của nhiều đơn vị lớn trong ngành như Coteccons (CTD), Ricons hay Xây dựng Hòa Bình (HBC), lao dốc từ hàng trăm tỷ đồng trước dịch xuống lần lượt chỉ còn 21 tỷ, 91 tỷ và lỗ nặng 1.138 tỷ đồng trong năm 2022.

Khó khăn kép

Một số ngành nghề dần thấy được triển vọng phục hồi nhưng khối doanh nghiệp xây dựng dân dụng vẫn trong bức tranh kinh doanh chưa có nhiều điểm sáng, nhiều khó khăn nổi bật đan xen có quan hệ cầu nối.

Đầu tiên là môi trường vĩ mô với ngành bất động sản gặp khó sau các sự kiện xung quanh trái phiếu doanh nghiệp, nhu cầu đầu tư, mua nhà khan hiếm trước bối cảnh kinh tế suy thoái.

Điều này kéo theo nguồn công việc thu hẹp, hợp đồng ký mới hạn chế trong khi các phần dự án từ các hợp đồng cũ (2019 – 2021) chỉ đủ để cầm chừng. Biên lợi nhuận cũng rơi xuống mức đáy, thậm chí là số âm do thời gian xây dựng kéo dài, độn các chi phí giá vốn tăng cao.

Biên lợi nhuận gộp các doanh nghiệp xây dựng niêm yết. Nguồn: BCTC.

Chẳng hạn, biên lợi nhuận gộp (gross margin) của 3 doanh nghiệp đầu ngành là Coteccons, Hòa Bình và Ricons trong quý đầu năm chỉ còn ở mức lần lượt là 1,8%, -17% và 2,5%; liên tục suy giảm trong các quý gần đây và thấp hơn đáng kể so với giai đoạn đỉnh cao 2016-2019.

Tiếp đó, việc các chủ đầu tư bất động sản gặp khó khăn trong khâu bán hàng, huy động nguồn vốn (vay ngân hàng, trái phiếu) đã ảnh hưởng tới khả năng thanh toán các khoản công nợ. Hệ quả là các doanh nghiệp xây dựng phải trích lập dự phòng nợ xấu.

Điển hình trong năm 2022, Hòa Bình và Coteccons đã phải trích lập lần lượt hơn 1.000 tỷ và gần 400 tỷ đồng dự phòng cho các khoản phải thu khó đòi.

Thêm nữa, áp lực vay nợ cũng ngày một gia tăng trong môi trường lãi suất cao hơn đáng kể so với trước 2020. Một số doanh nghiệp đã đẩy mạnh vay nợ tài chính, thậm chí ông lớn Coteccons cũng bắt đầu tìm vốn vay.

Quy mô nợ vay của Hòa Bình tăng từ 4.900 tỷ năm 2019 đã vượt 6.000 tỷ vào cuối năm 2022, tương ứng với chi phí lãi vay tăng từ 322 tỷ lên 530 tỷ đồng. Các công ty Phục Hưng, Hưng Thịnh Incons, SCG… với hệ số đòn bẩy tài chính rất cao, vượt quy mô vốn chủ sở hữu.

Giải pháp nào?

Bối cảnh ngành đảo chiều tiêu cực đang khiến những tên tuổi thâm niên nhất trong ngành xây dựng càng thấu hiểu nỗi đau phụ thuộc quá nhiều vào ngành bất động sản trong thời gian quá dài.

Nhưng bất động sản dân dụng chỉ là một phần trong bức tranh lớn. Nguồn công việc vẫn còn đến từ nhu cầu xây dựng từ các công trình tiện ích (trường học, bệnh viện, hạ tầng đầu tư công…) hay nhu cầu xây dựng nhà xưởng, nhà máy chế biến chế tạo lớn của Vinfast, Hòa Phát, Lego…

Doanh nghiệp xây dựng cần đa dạng hóa công việc và nâng cao năng lực tài chính. Ảnh: Quỳnh Danh.

Theo đó, doanh nghiệp xây dựng muốn gượng dậy trong đợt khủng hoảng này cần phải đa dạng hóa danh mục khách hàng. Như Coteccons thắng gói thầu của Lego đã tạo việc làm cho hơn 2.000 công nhân dù nhiều đơn vị khác phải sa thải nhân sự.

Một chuyên gia trong ngành xây dựng nói doanh nghiệp còn phải chủ động đánh giá, lựa chọn khách hàng có khả năng đảm bảo thanh khoản đáp ứng thực hiện nghĩa vụ thanh toán khi tới hạn. Vinhomes, Ecopark, Sonkim Land… là số ít những nhà phát triển bất động sản có năng lực tài chính tốt trong giai đoạn này.

Công ty xây dựng thường không có một cơ chế giá hay sức mạnh đàm phán giá với các chủ đầu tư bất động sản. Điều này khiến các doanh nghiệp xây dựng luôn ở vị thế chịu trận, bị động, chấp nhận biên lợi nhuận mỏng.

Do vậy, vị chuyên gia cho rằng đây chính là giai đoạn mà các doanh nghiệp phải hợp tác với nhau nhiều hơn, liên minh, tránh các cuộc chiến về giá, hay gây tổn thương không đáng có cho ngành.

Nhiều dự án đầu tư hạ tầng giá trị lớn của Chính phủ sắp tới sẽ được mở thầu phù hợp với năng lực các doanh nghiệp xây dựng trong nước. Nhiều liên doanh trong ngành có thể tạo nên sức mạnh tổng lực, là cơ hội lớn cho các nhà thầu nội nhận được dự án quan trọng của quốc gia.

Việc tăng cường năng lực tài chính là bài toán doanh nghiệp cần lưu tâm, có thể bắt tay” với ngân hàng trong nước để thu xếp nguồn vốn và đảm bảo sức khỏe dòng tiền.

Điển hình VietinBank, BIDV, MB Bank thỏa thuận hợp tác, thu xếp vốn lên tới hàng chục nghìn tỷ đồng cho Coteccons để triển khai các dự án cao tốc, metro, đường bộ… BIDV và Xây dựng Hòa Bình mới ký kết thỏa thuận hợp tác toàn diện giai đoạn 2022-2026.

Sự hỗ trợ tài chính một cách toàn diện được đánh giá có thể giúp doanh nghiệp xây dựng Việt củng cố nội lực, nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị phần trong nước và làm tiền đề để phát triển hoạt động kinh doanh ra nước ngoài.

Cuối cùng là cải tiến cách thức bỏ thầu nhận dự án và áp dụng các mô hình quản trị dự án kiểu mới tiếp cận tiêu chuẩn quốc tế như chiến lược quản trị dự án theo mô hình “Fast-track”, chiến lược bán hàng “Repeat Sale” nhằm khai thác tối đa nguồn công việc từ siêu dự án.