Theo báo cáo tài chính về 4 sàn thương mại điện tử (TMĐT) nắm thị phần lớn nhất Việt Nam gồm Shopee, Lazada, Tiki, Sendo do DealStreetAsia thực hiện, mô hình sàn vài năm trở lại đây đã bắt đầu chuyển dịch xu hướng từ đốt tiền sang đẩy mạnh doanh thu.

Tại thị trường Việt Nam, việc kiếm lợi nhuận tại lĩnh vực TMĐT không hề đơn giản. “Sau khi chương trình khuyến mãi cũ kết thúc và lắng xuống, người tiêu dùng có xu hướng tìm đến những chương trình khuyến mãi lớn tiếp theo. Mấu chốt là biến khách hàng mới, dễ kiếm thành khách hàng trung thành. Điều này yêu cầu doanh nghiệp phải đầu tư đáng kể vào quá trình nhận diện thương hiệu, trải nghiệm người dùng, chất lượng sản phẩm và quy trình hậu cần”, Vlad Savin, Giám đốc phát triển kinh doanh của Acclime Việt Nam, nhận định.

Cố gắng thoát lỗ

Trong năm tài chính 2019, Shopee là sàn TMĐT thiệt hại nặng nề nhất với khoản lỗ lên tới 102,4 triệu USD. Tuy nhiên, bước sang các năm tiếp theo, khoản lỗ được thu hẹp dần lần lượt là 68,3 triệu USD (năm 2020) và 33 triệu USD (năm 2021).

Mặt khác, Lazada dưới pháp nhân là Công ty TNHH Recess ghi nhận khoản lỗ 76,8 triệu USD trong 2 năm liên tiếp là 2019 và 2020. Song, sàn TMĐT do Alibaba hậu thuẫn nhanh chóng phát sinh lợi nhuận vào năm 2021, đạt 170,3 tỷ đồng, tương đương 7,3 triệu USD.

Hai sàn TMĐT nội địa là Tiki và Sendo cũng chứng kiến sự cải thiện trong giai đoạn 3 năm 2019-2021 nhưng vẫn rơi vào cảnh thua lỗ. Riêng năm tài chính 2021, Tiki và Sendo lỗ lần lượt 54,2 triệu USD và 28,3 triệu USD.

Trên thực tế, một trong những chiến lược được các sàn TMĐT “ưa chuộng” nhằm tối ưu chi phí là cắt giảm nhân viên.

Báo cáo tài chính của Tiki cho biết số lượng nhân sự của công ty đã giảm từ 1.728 người vào năm 2019 xuống còn 895 người tính đến ngày 21/3/2021. Số lượng nhân viên của Sendo cũng điều chỉnh từ 984 người vào năm 2019 xuống còn 517 người vào năm 2021.

Giai đoạn 2019-2021, Shopee Việt Nam vẫn tăng cường bổ sung lao động. Đến cuối năm 2021, công ty có khoảng 3.211 nhân sự.

Tuy nhiên kể từ giữa năm 2022, Shopee bắt đầu tiến hành thanh lọc nhân sự cũng như cắt giảm một số phúc lợi khác. Không riêng Việt Nam, nhiều thị trường lớn trải khắp châu Âu, Mỹ Latinh hay gần nhất là Đông Nam Á cũng chứng kiến tình trạng tương tự.

Trong 4 sàn TMĐT, chỉ có Lazada tăng số lượng nhân viên lên 614 người vào cuối tháng 3 năm nay. Hai năm trước đó, lực lượng lao động của Lazada chỉ dao động 300-400 người.

“Sống” nhờ công ty mẹ

Song, Lazada đang nắm giữ khoản lỗ lũy kế lớn nhất tính đến hết năm tài chính 2021, đạt 373,4 triệu USD. Trong khi đó, đối thủ của công ty là Shopee có số lỗ lũy kế khoảng 320 triệu USD. Hai sàn TMĐT của Việt Nam có cùng mức lỗ lũy kế gần 200 triệu USD.

Theo PwC, đơn vị kiểm toán các con số từ Recess, khoản lỗ lũy kế của Lazada tính đến ngày 21/3 đã vượt quá giá trị vốn chủ sở hữu (ở mức 7.600 tỷ đồng). Do đó, điều này dấy lên những nghi ngờ về khả năng hoạt động liên tục của công ty.

Tuy nhiên, PwC cũng nói thêm với tư cách là chủ sở hữu cuối cùng của Recess, tập đoàn Alibaba đã cam kết hỗ trợ tài chính cho công ty để thanh toán các khoản nợ và tiếp tục hoạt động kinh doanh. Kể từ đầu năm, Alibaba đã đầu tư tổng cộng 1,3 tỷ USD cho Alibaba Đông Nam Á.

EY, đơn vị kiểm toán của Shopee Việt Nam, cũng xác nhận điều tương tự trong báo cáo tài chính năm 2021. Công ty mẹ hỗ trợ Shopee hiện này là tập đoàn Sea Limited, đặt trụ sở ở Singapore.

Nếu không được hỗ trợ bởi công ty mẹ, các doanh nghiệp TMĐT thường huy động ngân sách đầu tư thông qua các vòng gọi vốn.

Tháng 11 năm ngoái, Tiki hoàn tất vòng gọi vốn series E trị giá 258 triệu USD trước khi được Shinhan Financial rót thêm vốn và mua lại 10% cổ phần đầu năm nay. Trong khi đó, Sendo huy động thành công 57 triệu USD thông qua các khoản vay chuyển đổi kể từ năm 2020.

Khoản lỗ lũy kế của Tiki và Sendo đều vượt quá giá trị vốn chủ sở hữu trong báo cáo tài chính.

Sàn TMĐT Việt hụt hơi

“Chúng tôi nhận thấy các nhà đầu tư thận trọng hơn trong hoạt động cấp vốn. Thay vào đó họ mong đợi kết quả rõ ràng hoặc ít nhất là chiến lược rõ ràng để thu lợi nhuận trong ngắn hạn và trung hạn”, ông Savin chia sẻ.

“Giới đầu tư sẽ yêu cầu các sàn đưa ra chiến lược rõ ràng để giữ chân người tiêu dùng, đẩy mạnh tăng trưởng và tỷ suất lợi nhuận ròng thay vì chỉ thúc đẩy bằng các vòng tài trợ mà hầu hết sử dụng cho các chiến dịch khuyến mãi tốn kém nhưng không tạo ra giá trị lâu dài”, Vị chuyên gia nói thêm.

Dù nắm thị phần chỉ sau Shopee và Lazada, các sàn TMĐT “cây nhà lá vườn” của Việt Nam có quy mô doanh thu tương đối hạn hẹp. Trong khi Tiki vẫn tăng trưởng doanh thu hàng năm, cải thiện từ 3,3 triệu USD vào năm 2019 lên lần lượt 27,7 triệu USD và 35 triệu USD 2 năm sau đó thì Sendo lại quay đầu sụt giảm, từ 22,4 triệu USD vào năm 2019 xuống lần lượt 16,8 triệu USD và 7,7 triệu USD 2 năm sau.

Shopee vẫn là sàn TMĐT phát sinh doanh thu cao nhất, lên tới 243,2 triệu USD vào năm 2021, kế sau là Lazada với 145 triệu USD.

Dưới bối cảnh kinh tế toàn cầu đang gặp nhiều bất ổn, ông Dennis Lien – Giám đốc công ty tư vấn YCP Solidance chi nhánh Việt Nam – cho biết lạm phát chắc chắn đóng vai trò quan trọng trong xu hướng chi tiêu của người Việt, vốn bị chi phối nhiều bởi giá cả hơn là chất lượng, đặc biệt đối với một số sản phẩm tiêu dùng.

Không chỉ ảnh hưởng đến giá cả sản phẩm, đại diện Acclime Việt Nam còn cho rằng lạm phát còn tác động đến hoạt động logistics cơ bản. Các nhà cung cấp dịch vụ đang tập trung cải thiện chiến lược logistics, triển khai các mô hình sáng tạo để tối ưu chi phí cung ứng, đồng thời đẩy nhanh quy trình và hiệu quả hơn. Đây sẽ là lợi thế giúp nhà cung cấp duy trì lợi nhuận và thị phần”, ông Savin đánh giá.

Tuy nhiên, ông cũng cho rằng con đường dẫn đến lợi nhuận không đơn giản, hầu hết vì lòng trung thành của người tiêu dùng còn thấp, chi phí đầu tư vào cơ sở hạ tầng hậu cần TMĐT tốn kém và tốn thời gian. Song song, việc áp dụng các công nghệ đổi mới đòi hỏi lượng lớn tài nguyên và nguồn lực.

Ngoài ra, các chuyên gia cho rằng những gián đoạn về kinh tế sẽ làm chậm tốc độ tăng trưởng TMĐT tại một thị trường đã được định giá như Việt Nam. “Như chúng ta đã thấy ở một số ngành khác, chẳng hạn như gọi xe, cạnh tranh về giá chỉ lành mạnh ở một mức độ nhất định trước khi xuất hiện sự không hài lòng giữa người bán, người dùng và nhà cung cấp nền tảng”, ông Lien nhận định.